همه چیز درباره مدیریت زنجیره تامین

زنجیره تامین یکی از مفاهیم کلیدی در دنیای تجارت و صنعت است که به تمامی فرایندهایی اشاره دارد که یک خدمت یا یک کالا طی آن تولید و به مشتری عرضه می‌شود. از تولیدکننده کالا یا خدمت، تامین‌کنندگان، ارائه‌دهندگان خدمات لجستیک، انباردار تا خرده‌فروشان که وظیفه عرضه را بر عهده دارند، در طول فرایند زنجیره تامین حضور داشته و بر روند آن تاثیر گذار خواهند بود.

هر کسب و کاری باید فرایند مدیریت زنجیره تامین (SCM) کالا یا خدمت خود را به خوبی شناسایی کرده و بتواند با بخش‌های مختلف این فرایندها همکاری و تعامل داشته باشد. در غیر این صورت امکان مختل شدن فرایند و حتی شکست کسب و کار وجود دارد. با توجه به رقابت بالای بازار و تغییرات سریع نیازهای مشتریان، مدیریت زنجیره تامین به یک عامل رقابتی بسیار مؤثر در کسب و کار تبدیل شده است که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

مدیریت زنجیره تامین چیست؟

مدیریت زنجیره تامین (SCM= Supply Chain Management) به همه فرایندهایی که این زنجیره را تسهیل یا به بهبود آن کمک می‌کند، گفته می‌شود. مدیریت زنجیره تامین فعالیت‌های مربوط به عرضه کالا را ساده خواهد کرد، سبب افزایش رضایت مشتری می‌شود و یکی از مزایای رقابتی برای کسب و کار محسوب می‌شود.

در واقع به زبان ساده، شبکه‌ای از افراد، کسب و کارها، منابع، تکنولوژی و دانش تخصصی می‌باشد که با شیوه‌ای منسجم در جهت تولید، توزیع و فروش محصولات با یکدیگر همکاری می‌کنند. ساختار زنجیره تامین معمولا با تولیدکنندگان مواد اولیه آغاز و با عرضه محصول نهایی توسط انواع خرده فروشی به مشتریان به اتمام می‌رسد.

مدیریت زنجیره تامین چه اهمیتی دارد؟

زنجیره تامین چالش ‌برانگیر است و هر روز، سازمان‌ها با پیچیدگی‌های مختلفی در زمینه تقاضا، تامین، تولید، حمل‌ونقل، انبارداری و توزیع مواجه هستند. این پیچیدگی‌ها می‌توانند منجر به افزایش هزینه‌ها، کاهش کیفیت، تأخیر در تحویل و نارضایتی مشتری شوند.

برای مقابله با این چالش‌ها، سازمان‌ها نیاز به یک سیستم SCM یا همان مدیریت زنجیره تامین نیاز دارند که بتواند به آن‌ها کمک کند تا:

• بهینه‌سازی منابع و فرآیندهای خود را انجام دهند.
• پاسخگوی نیازهای مشتریان خود باشند.
• روابط با تامین‌کنندگان و شرکای خود را بهبود بخشند.
• ریسک‌های محتمل را شناسایی کنند و آن‌ها را کاهش دهند.
• ارزش افزوده و سودآوری خود را افزایش دهند.

ساختار و اجزای زنجیره تامین

ساختار زنجیره تامین شامل چند عنصر اصلی است که به شرح زیر هستند:

ادغام

از جمله اجزای اصلی زنجیره تامین، برقراری ارتباط بین طرفین استراتژی تجاری است که می‌تواند خطاها را به حداقل رسانده و سبب صرفه جویی در هزینه‌های مربوط به کسب و کار شود. به همین منظور ادغام بخش‌های مختلف می‌تواند باعث ترکیب شدن تخصص‌های متنوع شده و نتیجه موثری را داشته باشد تا بتوان از این طریق نقاط ضعف سازمان را بهتر و راحت‌تر شناسایی کرد.

عملیات

این بخش بر کارمندان و همچنین اطمینان از پیشبرد اهداف سازمان طبق برنامه ریزی نظارت دارد و با ارزیابی دائمی فرایندها می‌تواند بخش‌های کارآمدتر را تشخیص دهد تا بتوان نیروی انسانی را بهتر به کار گرفت.

خرید

سازمان با بررسی این‌که چه موادی نیاز است، از کدام تامین کنندگان مواد را باید خریداری کرد و چه هزینه‌ای برای آن در بر خواهد داشت، اقدام به خرید مواد اولیه می‌کند.

توزیع و تحویل

در مرحله آخر زنجیره تامین، دریافت کالا توسط مشتری یکی از چالش‌های مهم است و برای این‌که توزیع و تحویل به مشتری به صورت صحیح انجام شود و بتوان نظر وی را جلب کرد باید برنامه ریزی دقیقی داشت. پس همواره باید به توزیع و تحویل توجه داشت و توصیه می‌شود که از یک نرم افزار تدارکات مناسب کمک بگیرید.

اهداف مدیریت زنجیره تامین

مدیریت زنجیره تامین با همگرایی بین همه بخش‌های درون و برون سازمان، سعی در رسیدن به چند هدف دارد:

• کاهش هزینه‌ها: مقدار پولی که برای انجام یک فعالیت یا دستیابی به یک هدف صرف خواهد شد، به عنوان هزینه‌ در نظر گرفته می‌شود. مدیریت زنجیره تامین با کاهش هزینه‌های تولید، حمل و نقل، انبارداری، خدمات پس از فروش، هزینه‌های زنجیره تامین را کاهش می‌دهد.
• افزایش درآمدها: سود آوردی یک سازمان نشان دهنده عملکرد مالی آن است. مدیریت زنجیره تامین با افزایش فروش، حفظ و جذب مشتریان، افزایش بازده سرمایه‌گذاری و کاهش هزینه‌ها، سبب افزایش درآمدها می‌شود.
• بهبود کیفیت: کیفیت، مجموعه ویژگی‌ها و خصوصیات یک محصول یا خدمات است که برآورده کردن نیازها و انتظارات مشتریان را تعیین می‌کند. مدیریت زنجیره تامین با اعمال استانداردهای کیفی، کنترل کیفیت، پیشگیری از خطاها، حل مشکلات و بهبود مستمر، کیفیت زنجیره تامین را بهبود می‌بخشد.
• افزایش سرعت: سرعت، زمان لازم برای انجام یک فعالیت یا رسیدن به یک هدف می‌باشد. مدیریت زنجیره تامین با کوتاه کردن زمان تولید و تحویل، جابجایی منابع و محصولات، پاسخگویی به تغییرات بازار و نیاز مشتریان، سرعت زنجیره تامین را افزایش می‌دهد.
• افزایش انعطاف ‌پذیری: قابلیت سازگار شدن با شرایط مختلف، انعطاف‌پذیری است. مدیریت زنجیره تامین با بالا بردن قابلیت سازگاری با شرایط مختلف، تغییر در نوع و حجم تقاضا، رویدادهای ناگهانی و ریسک‌ها، انعطاف پذیری زنجیره تامین را افزایش می‌دهد.
• افزایش امنیت: با کاهش ریسک‌های مربوط به تأمین، تولید، حمل‌ و نقل، انبارداری و توزیع کالا یا خدمات، امنیت افزایش پیدا می‌کند.
• افزایش بهره‌وری: نسبت خروجی به ورودی یک فعالیت یا سیستم است که نشان دهنده کارآیی و کارآمدی آن می‌باشد. مدیریت زنجیره تامین با بهبود فرآیندها، کاهش ضایعات، کاربردی کردن منابع و همکاری با شرکای زنجیره تامین، بهره وری زنجیره تامین را افزایش می‌دهد.

اصول مدیریت زنجیره تامین

برای دست‌یابی به هدف‌های مدیریت زنجیره تامین، باید از اصول و قواعدی پیروی کرد که به عنوان چارچوب راهبردی و عملیاتی زنجیره تامین شناخته می‌شوند. برخی از اصول مهم SCM عبارتند از:

• راهبرد: باید یک راهبرد کلان و جامع برای زنجیره تامین خود داشته باشید که با کسب و کار و نیازهای مشتریان هم‌خوانی داشته باشد.
• همکاری: باید با تمام بخش‌های زنجیره تامین خود همکاری و هماهنگی داشته باشید و از دانش و تجربه آن‌ها بهره ببرید.
• بهینه‌سازی: باید فرآیندهای زنجیره تامین خود را به صورت مستمر بازبینی کرده، بهبود بخشیده و از فناوری‌های نوین استفاده کنید.
• شفافیت: باید اطلاعات مربوط به زنجیره تامین خود را به صورت شفاف و قابل دسترس در اختیار ذینفعان قرار دهید و عملکرد خود را پاسخگو باشید.
• پایداری: باید در زنجیره تامین خود به مسائل محیط زیست، اجتماع و اخلاق حساس باشید و از منابع خود به صورت مسئولانه استفاده کنید.

انواع زنجیره تامین

زنجیره تامین می‌تواند بر اساس چند عامل هم‌چون نحوه عملکرد، نحوه همکاری، نحوه پاسخگویی و نحوه ساختاردهی، دسته‌بندی شود. در اینجا به برخی از انواع رایج زنجیره تامین اشاره می‌کنیم:

• زنجیره تامین ساده (Simple Supply Chain): شامل چند بخش است که به صورت خطی و ساده با هم همکاری می‌کنند. مثلا یک تولیدکننده، یک فروشگاه و چند مشتری.
• زنجیره تامین پوچ (Hollow Supply Chain): شامل چند بخش است که قسمتی از فعالیت‌های خود را به شرکت‌های دیگر منتقل کرده‌اند. مثلا یک شرکت کالای خود را در کشور دیگری تولید کرده یا خدمات لجستیک خود را به شرکت دیگری واگذار کرده است.
• زنجیره تامین مدولار (Modular Supply Chain): شامل چند بخش است که قسمتی از محصولات خود را به صورت مدولار و قابل تعویض تولید می‌کنند. مثلا یک شرکت خودرو سازی که قطعات خودرو را از تامین‌ کنندگان مختلف تهیه می‌کند و در انبار خود نگه می‌دارد.
• زنجیره تامین چابک (Agile Supply Chain): شامل چند بخش است که به صورت سریع و انعطاف‌پذیر به تغییرات در تقاضا و بازار پاسخ می‌دهند. مثلا یک شرکت فروش آنلاین که محصولات خود را براساس سفارش مشتریان تولید و ارسال می‌کند.
• زنجیره تامین هماهنگ (Synchronized Supply Chain): شامل چند بخش است که به صورت هماهنگ و همگام با هم همکاری می‌کنند و از فناوری‌های اطلاعاتی برای بهبود عملکرد خود استفاده می‌کنند. مثلا یک شبکه فروشگاه‌های زنجیره‌ای که با تامین ‌کنندگان، حمل ‌و نقل‌ کنندگان و انبارداران خود در ارتباط هستند.

فرایندهای اصلی مدیریت زنجیره تامین

براساس الگوی SCOR (Supply Chain Operations Reference) که توسط شورای مدیران زنجیره تامین ارائه شده است، پنج فرایند اصلی در مدیریت زنجیره تامین وجود دارد:

• برنامه‌ریزی: شامل تعیین راهبردها، بودجه‌‌ها، منابع، سیاست‌ها و برآوردها برای رسیدن به اهداف زنجیره تامین است.
• تأمین: شامل خرید، دریافت، پذیرش، پرداخت و نگهداری کالا یا خدمات از تأمین کننده است.
• ساخت: شامل تولید، فرآوری، بسته بندی، نگهداری و حمل کالا یا خدمات به مشتری است.
• تحویل: شامل سفارش گیری، حمل و نقل، ارسال، دریافت و پشتیبانی کالا یا خدمات به مشتری است.
• بازگشت: شامل جمع آوری، برگشت دادن کالا یا خدمات از مشتری است.

راهکار مناسب زنجیره تامین

برای داشتن یک زنجیره تامین مناسب، باید به چند نکته توجه کرد که عبارتند از:

• شناخت بازار و مشتریان: یکی از عوامل مؤثر در تعیین نوع، حجم، کیفیت و زمان تقاضای محصولات یا خدمات، بازار و مشتریان است. بنابراین، باید بازار و مشتریان را به خوبی شناخت، نیازها و انتظارات آن‌ها را تحلیل و زنجیره تامین را با توجه به آن‌ها طراحی کرد.
• انتخاب شرکای مناسب: شرکای زنجیره تامین عاملی مؤثر در تعیین کیفیت، هزینه، سرعت و انعطاف‌پذیری زنجیره تامین هستند. بنابراین، باید شرکای زنجیره تامین را با دقت انتخاب کرد، معیارهای انتخاب را به درستی مشخص کنید و روابط با آن‌ها را نیز تحت مدیریت داشته باشید.
• استفاده از فناوری‌های نوین: فناوری‌های نوین عاملی مؤثر در افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت و انعطاف‌پذیری زنجیره تامین هستند. بنابراین، باید از فناوری‌های نوین در زمینه‌های مختلف هم‌چون اطلاعات، ارتباطات و خودکار سازی استفاده کرد و آن‌ها را به روز نگه داشت.
• پیاده‌سازی استانداردها و قوانین: استانداردها و قوانین، عوامل مؤثر در تضمین کیفیت، امنیت، قابلیت اطمینان و پایداری زنجیره تامین هستند. بنابراین، باید استانداردها و قوانین مربوط به زمینه‌های مختلف هم‌چون حسابداری و حقوق را پیاده‌سازی و رعایت کرد.
• استفاده از نرم‌افزارها: پیشبرد اهداف سازمان با استفاده از سیستم‌های قدیمی می‌تواند مانعی در مسیر رشد و پیشرفت کسب و کار شما باشد. با توجه به این موضوع استفاده از نرم‌افزارهای مناسب در این راستا می‌تواند راهکاری مناسب در جهت پیشبرد اهداف زنجیره تامین باشد.

جمع بندی

مدیریت زنجیره تامین یا SCM یک فعالیت حساس و حیاتی در هر کسب ‌و کار است که به آن کمک می‌کند تا با بهینه‌سازی منابع و فرآیندهای خود، پاسخگوی نیازهای مشتریان باشد و از مزایای رقابتی برخوردار شود. برای دست ‌آوردن چنین هدف‌هایی، باید با ساختار و اجزای زنجیره تامین، اهداف و اصول مدیریت زنجیره تامین، انواع و فرآیندهای زنجیره تامین و راهکار مناسب زنجیره تامین آگاه باشید. از این رو در این مطلب، به برخی از مفاهیم و مباحث مربوط به مدیریت زنجیره تامین پرداختیم.

سوالات متداول

1. چگونه می‌توانیم با استفاده از فناوری زنجیره تامین خود را بهبود بخشیم؟

برای بهبود زنجیره تامین خود با استفاده از فناوری، باید از فناوری‌های نوین و پیشرفته‌ای که می‌توانند به شما در جمع‌آوری، پردازش، تحلیل و اشتراک داده‌ ها و اطلاعات کمک کنند، استفاده کنید.

2. چگونه می‌توان ریسک‌های زنجیره تامین را شناسایی و مدیریت کرد؟

برای شناسایی و مدیریت ریسک‌های زنجیره تامین، باید از روش‌هایی هم‌چون تحلیل ریسک، پیشگیری از ریسک، کاهش ریسک، انتقال ریسک و پذیرش ریسک استفاده کرد.

3. چگونه می‌توان عملکرد زنجیره تامین را اندازه ‌گیری و ارزیابی کرد؟

برای اندازه‌ گیری و ارزیابی عملکرد زنجیره تامین، باید از شاخص‌های عملکرد کلیدی (KPI) استفاده کرد. شاخص‌های عملکرد کلیدی معیارهای قابل اندازه‌گیری هستند که نشان دهنده رسیدن به هدف‌های زنجیره تامین می‌باشند.

4. آیا مدیریت زنجیره تامین فقط برای شرکت‌های بزرگ مناسب است؟

خیر، مدیریت زنجیره تامین برای همه شرکت‌ها مناسب است و حتی شرکت‌های کوچک نیز می‌توانند از آن بهره‌برداری کنند.

5. آیا مدیریت زنجیره تامین در کسب و کارهای خدماتی نیز کاربرد دارد؟

بله، مدیریت زنجیره تامین در کسب و کارهای خدماتی نیز کاربرد دارد و به آن‌ها کمک می‌کند که خدمات را به موقع و با کیفیت به مشتریان ارائه دهند.