تولید کالا یا ارائه خدمات، پروسه زمانبر و هزینهبری است. در صورتی که نتیجه نهایی رضایتبخش نبوده و کالا و خدمات از کیفیت کافی برخوردار نباشند، بیزینس مربوطه با خسارت مواجه میشود. همین امر الزام وجود سیستم کنترل کیفیت را در هر کسب و کاری توجیح میکند.
کنترل کیفیت یک پروسه در مسیر تولید کالا یا ارائه خدمات است؛ که وظیفهاش دارد تا مطمئن شود؛ کالا یا خدمات از استانداردهای لازم برخوردار باشند. با اجرایی کردن این پروسه میتوان امیدوار بود که درنهایت موفق به جلب رضایت مشتری و جلوگیری از خسارات احتمالی بشوید.
کنترل کیفیت در هر صنعت با روشهای متفاوتی انجام میشود. درادامه با نحوه انجام این پروسه، اصول و روشهای مختلف آن آشنا میشویم.
کنترل کیفیت یا QC چیست؟
کنترل کیفیت از مراحل مهم تولید کالا یا سرویس ارائه خدمات است. هر شرکت و ارگانی که کالا یا خدماتی را ارائه میدهد؛ ملزم است پروسه کنترل کیفیت را به صورت دائمی و منظم انجام دهد. کنترل کیفیت یا همان QC (Quality Control) فرایندی است که به واسطه آن، میتوان به این اطمینان رسید که محصول تولید شده یا خدمات ارائه شده، از کیفیت کافی برخوردار باشند. در این مرحله، مطمئن میشوید که مطابق استانداردهای لازم پیش رفته و در مسیر کاهش اتلاف منابع و بالا بردن سود پیش میروید.
میدانید که تولید یک کلا یا ارائه سرویس خدماتی، هزینهبر و زمانبر است؛ بدون انجام مرحله کنترل کیفیت، ممکن است تمام وقت و هزینهای صرف شده، بینتیجه بماند.
کیفیت به معنی تناسب با هدف، به همراه مقرر بودن به الزامات و اصول مشخص همراه است. در پروسه کنترل کیفیت، کسب و کارها اطمینان کسب میکنند؛ که کیفیت محصولاتشان مطابق انتظارات باشد. در صورتی که پروسه کنترل کیفیت به درستی انجام شود، کسب و کارها قادرند به نیاز مشتری پاسخ درست داده و محصولات بهتری را روانه بازار کنند. همچنین محصولات یا سرویسدهی معیوب در این پروسه شناسایی و حذف یا اصلاح میشود.
میدانید که یکی از مهمترین دغدغههای هر کسب و کاری، جذب مشتری است. درصورتی که محصولات یا سرویسدهی ناقص و بیکیفیت به دست مشتری برسد، نارضایتی در پی داشته و بیزینس شما با از دست دادن مشتری، ضرر میکند. کنترل کیفیت وظیفه دارد از ایجاد چنین خسارتهایی پیشگیری کند.
مقایسه کنترل کیفیت و تضمین کیفیت
شاید در نگاه اول، پروسه تضمین کیفیت را با کنترل کیفیت اشتباه بگیرید؛ این درحالی است که این دو پروسه، با هم متفاوت هستند. کنترل کیفیت، اصولا شامل مراحلی برای بررسی یک سیستم مدیریتی است و روی تمام مراحل طی شده در تولید و عملکرد نیروی انسانی یا ماشینی و مونتاژ تمرکز دارد؛ و به دنبال شناسایی و مشخص کردن دستهبندی مشکلات یا ایرادها است.
درحالی که تضمین کیفیت، یکی از زیرشاخههای مدیریت کیفیت است. تضمین کیفیت یا QA ضمانت میکند که یک محصول تولید شده و به مرحله بهرهبرداری برسد. با این فرض که پیش از این در پروسه کنترل کیفیت، تمام استانداردها چک شده و محصول یا سرویس خدماتی، دارای کیفیت قابل قبول هستند.
بهعبارتی میتوان گفت که دو مفهوم متفاوت در این بین وجود دارد؛ که از بین آن تضین کیفیت، یک مفهوم فعال است و کنترل کیفیت، کاملا واکنشی میباشد. بهعلاوه تضمین کیفیت، برخلاف چیزی که به نظر میرسد، فرایند خود محور و پیشگیرانه است؛ درحالی که کنترل کیفیت روی خود محصول یا خدمات تمرکز داشته و در پی یافتن مشکلات و باگهای احتمالی و رفع آنها است.
اهداف کنترل کیفیت
کنترل کیفیت در هر کسب و کاری، موظف است کیفیت را در چهارچوب تعریف شده همان کسب و کار، تامین نماید. به طور کلی میتوان اهداف کنترل کیفیت را شامل موارد زیر دانست:
- اطلاع از استاندارد کیفی مورد نظر مشتریان
- مطمئن شدن از تولید یک محصول ایدهآل و بدون ایراد با مشخص کردن باگها و اصلاح مواد اولیه یا مراحل تولید
- ارزیابی روشها و فرایندهای تولید و ارائه راههای بهتر برای بهبود کیفیت
- مشخص کردن انحراف از معیارها در حین مراحل تولید
- مشخص کردن عواملی که باعث نقص کیفی در محصول شدهاند
- انجام کارهایی که باعث داشتن یک محصول باکیفیت بشود
انواع روش های کنترل کیفیت
همانطور که میدانید؛ کیفیت یک تعریف نسبی است و به همان نسبت، روشهای کنترل کیفیت هم در موارد یکسان و ثابت نیستند. بلکه صنعت و کسب و کار مربوطه اصلیترین فاکتور تعیینکننده روش کنترل کیفیت است. مثلا صنعت غذا یا دارو جز صنایعی هستند که با سلامت و جان انسانها در ارتباط مستقیم قرار دارند؛ درنتیجه پروسه کنترل کیفیت در این صنایع دقیقتر و علمیتر خواهد بود. درحالی که در صنایع دیگر مانند مربیگری، کنترل کیفیت نسبی و با نگاه کلیتری اجرا میشود.
بهعبارت دیگر بعضی از صنایع برای آگاهی در خصوص کیفیت محصولات یا خدمات خود، ملزم به ایجاد سازمانهای کنترل کیفیت داخلی هستند؛ درمقابل صنایع دیگر، برای کنترل کیفیت، باید سازوکاری برای ردیابی محصول و نظر مشتری پیدا کنند؛ در نتیجه سازمانهای کنترل کیفیت، در بیرون از سازمان متمرکز میشوند.
درهرصورت برای کنترل کیفیت روشهای متعددی وجود دارد؛ که هر کدام به نوبه خود تلاش میکنند تا تعمیر و نگهداری و تست کیفیت به صورت دائم و موازی با روند تولید، انجام شود. تمام این روشها نیازمند مشخص کردن استانداردها و آموزش به پرسنل هستند. در ادامه برخی از مهمترین روشهای کنترل کیفیت را بررسی مینماییم:
روش بازرسی ۱۰۰٪
در این روش 100 درصد محصولات یک پروژه ارزیابی و بررسی میشوند. با کنترل کیفیت همه جنبههای تولید به درستی بررسی شده و از تمام اتفاقاتی که تولید محصول ناقص و نارضایتی مشتری را در پی داشته باشد؛ جلوگیری میشود. روش بازرسی صدردصد برای صنایعی کاربرد دارد؛ که وجود تنها یک نقص کوچک هم باعث ضرر و آسیب جدی میشود. با توجه به هزینه بالای این روش و همچنین زمانبر بودن آن، تنها شاهد استفاده از آن در برخی از صنایع خاص هستیم.
روش شش سیگما
شش سیگما با اهداف بهبود فرایندها، تولیدات یا خدمات، به واسطه کشف یا حذف عیوب برای سادهسازی روند تولید، فعالیت میکند. شش سیگما تلاش میکند تا فرایند تولید دارای واریانس کمی باشد .
شش سیگما با مشخص کردن صورت مساله، مشخص کردن فرایندهای مجازی و تجزیه و تحلیل علل اصلی اشکالها و انحراف از مسیرها، روند شناسایی مسائل را در پیش میگیرد. ساز و کار شش سیگما به این صورت است که ریشه و دلیل نقصها را رفع کرده و با کنترل فرایند برای ادامه مسیر، به بهبود فرایندها کمک میکند.
روش نمودار x-bar
این روش برای کنترل کیفیت و نظارت بر میانگین نمونههای متوالی با اندازه ثابت به کار میروند. محور y در این روش، میزان مجاز انحراف ویژگی مورد آزمایش را مشخص میکند.
این روش برای صنایع یا مراحلی از تولید به کار میروند که دارای مشخصههایی باشند که در مقیاس متوالی، قابل اندازهگیری باشند. مواردی مانند وزن، دما، ضخامت و غیره میتوانند با این روش آنالیز شوند. البته کمتر پیش میآید که این روش به تنهایی به کار بروند؛ و معمولا با نمودار R از آن استفاده میشود.
روش مدیریت کیفیت جامع TQM))
مدیریت کیفیت فراگیر، رویکردی در کنترل کیفیت است؛ که هدف آن جلب رضایت مشتری در یک بازه زمانی طولانی است. مطابق این ویژگی، مشتری بالاترین شاخصه برای قضاوت کیفیت است و کارکنان هم در این روش بیشتر زیر ذرهبین قرار میگیرند؛ و لازم است که تمام استانداردها را دارا باشند و تمام مراحل را به بهترین شکل انجام بدهند.
این امر به واسطه ایجاد، اجرا و تکرار فرایندهایی که نتیجه آنها تولید محصولات موفق است؛ بهبود پیدا میکند. این روش دیدگاهی برای یکدست نمودن سیستم با هدف سادهسازی فرایندها است و دادهها هممحور بوده و هدف همه آنها پیدا نمودن راههایی برای بهبود هستند.
روش کنترل کیفیت آماری(SQC)
این روش برای کنترل کیفیت از داده های آماری مانند نمونهبرداری و احتمال بهره میگیرد. مطابق این روش در آغاز نمونهای از محصول را انتخاب میکنند و آن را آنالیز مینمایند تا تعیین شود که محصول در چهارچوب استانداردهای ممکن قرار دارد یا خیر. در این روش اندازه و حجم نمونه نیز برای بررسی محصولات بیشتر، ممکن است افزایش داشته باشد.
در روش کنترل کیفیت آماری از نمونهبرداری فرایند با نمودارهای کنترلی برای بررسی دقیق تغییرات استفاده میشود. به این ترتیب هم اندازه تلورانس مشخص میشود؛ و هم ایرادهایی که به کمک اقدامات اصلاحی قابل حل هستند؛ مشخص میشوند.
روش تاگوچی
تاگوچی بر تحقیق و توسعه بنا نهاده شده و هدف آن طراحی محصول، کمتر کردن عیوب و شکستها در فرایند تولید است. تاگوچی یک روش ابداعی است که یک مهندس و آماردان ژاپنی به نام Genichi Taguchi آن را به دنیا معرفی نمود. بیشتر تمرکز این روش در مرحله طراحی است و هدف آن حذف کردن واریانس در تولید، پیش از وقوع است.
روند پیادهسازی سیستم QC
کنترل کیفیت در هر مرحله از تولید انجام میشود. کارمندان معمولا کارشان را با آنالیز مواد اولیه شروع کرده و با برداشتن نمونه از خط تولید و آنالیز آن کارشان را ادامه میدهند. پیادهسازی سیستم کنترل کیفیت سبب میشود که وقوع مشکل را پیش از اینکه نهادینه شود، در مراحل تولید کشف کرده و برای اصلاح آن آماده شوند.
در بیزینسهای غیرتولیدی، مراحل کنترل کیفیت، شامل آنالیز بازخورد محصول است. در این رویه خدمات مشتری ارزیابی میشود و با طرح نظرسنجی و پرسشنامه میزان رضایت مشتری، ارزیابی میگردد. کسب و کارها تلاش میکنند به واسطه هر روش و مسیری، از باکیفیت بودن و کافی بودن محصول آگاه شده و مطمئن شوند که تولیدات آن ایمن و مطابق استانداردها و قانون است.
اصول کنترل کیفیت (QMPs)
اصول کنترل کیفیت شامل یک مجموعه از قانونها، استانداردها، هنجارها و ارزشهای بنیادی است که میتوانند یک مبنا برای کنترل کیفیت باشند.
QMP یک بیس برای هدایت بهبود عملکرد سازمان هستند. این اصول به وسیله کارشناسان بینالمللی ISO/TC 176 که کارشان توسعه و حفظ استاداردهای مدیریت کیفیت ISO را برعهده دارند؛ مرتب و به روز شدهاند. این اصول کنترل کیفیت عبارتند از:
- تمرکز روی مشتری
- رهبری
- تعامل با افراد
- رویکرد فرایندی
- بهبود
- تصمیمگیری مبتنی بر شواهد
- مدیریت روابط
به یاد داشته باشید که هیچکدام از این اصول برتر یا کماهمیتتر از اصل دیگر نیست؛ و میزان اولیت آن در هر کسب و کار میتواند متفاوت باشد؛ و حتی گذر زمان میتواند اولویت هرکدام از این اصول را در هر کسب و کار تغییر دهد.
اصل تمرکز بر مشتری
در این اصل به اهمیت جذب اعتماد مشتری و حفظ آن اشاره میشود؛ و مطابق آن اصل هر جنبه از اعتماد یک فرصت است تا ارزش بیشتری برای آنها فراهم شود. به طورکلی مطابق این اصل هدف اصلی کسب و کار، تامین نیازهای مشتری و حتی رفتن به فراتر از نیازهای آنها است.
اصل رهبری
درهر کار تیمی، به یک رهبر نیاز داریم تا هدف جمعی را به افراد یادآور شده و ترتیبی بدهد که آنها در مسیر اهداف سازمان حرکت کنند. مطابق این اصل اعضای مجموعه با ایجاد وحدت هدف و مشارکت استراتژیها، خط مشیها فرایندها و منابع، خودشان را برای رسیدن به اهداف هماهنگ و مشخص آماده میکنند.
اصل تعامل با افراد
در کسب و کارها هم مانند هر کار تیمی دیگری، افراد باید بر اساس شایستهسالاری در سمتهای درست قرار گرفته و با توانایی به انجام کارشان بپردازند و به مسئولیتهای خود متعهد باشند؛ و در نهایت همه این افراد در راستای یک هدف قرار گرفته و برای رسیدن به هدف سازمان تلاش کنند. با شناخت توانمندیسازی و ارتقا شایستگی، مشارکت افراد برای رسیدن به اهداف کیفی سازمان، آسانتر میشود.
اصل رویکرد فرایندی
اگر فعالیتها در قالب یک سیستم درک و هدایت شوند، نتایج مورد نظر به شکل موثرتر و کاربردیتری به دست میآید. سیستم مدیریت کیفیت از مجموعهای از فرایندهای متصل به هم تشکیل شدهاست تا شیوه تولید و ایجاد نتایج توسط این سیستم، درنهایت به مجموعه این قدرت را بدهد تا عملکرد خود را بهینه نماید.
اصل بهبود
سازمانهایی میتوانند به موفقیت دست پیدا کنند؛ که دائما روی بهبود مترکز میشوند. بهبودهای مداوم برای حفظ سطوح فعلی عملکرد مجموعه، واکنش به موقع به انحراف از مسیر و تغییرات داخلی و خارجی و به وجود آوردن فصلهای جدید، لازم است.
اصل تصمیم گیری مبتنی بر شواهد
تصمیماتی که بر اساس آنالیز و بررسی دیتا اتخاد میشوند؛ به احتمال زیاد نتیجه خوبی دارند. گاهی تصمیمگیری میتواند یک فراین پیچیده بوده و دارای ابهاماتی باشد. فرایند تصمیمگیری معمولا منابع متعددی دارد و گاهی هم بر اساس تفسیرهای ذهنی است؛ و تفسیرها میتواند نسبی باشد.
مسئله حائز اهمیت در اینجا، این است که روابط علت و معلولی و پیشبینی نتایج احتمالی تصمیمات، باید بررسی شوند. دیتا، شواهد و آنالیزهای دیتا باعث کاهش عدم قطعیتها و اطمینان بیشتر در تصمیمگیری میشود.
اصل مدیریت روابط
درمسیر رسیدن به موفقیت، سازمانها روابطشان را با طرفهای نفعبرنده مانند تامینکنندهها مدیریت میکنند. این اشخاص روی عملکرد کلی سازمان تاثیر دارند. موفقیت پایدار بیشتر زمانی به دست میآید که سازمان روابط خود را با همه طرفهای صاحب نفع، مدیریت و بهینهسازی کند. مدیریت روابط با شبکههای تامینکننده و شرکا، بسیار حائز اهمیت است.
مشاغل کنترل کیفیت
درصورتی که به تعامل با افراد، ارائه نتایج و تلاش برای بهتر کردن و ایمنتر کردن محصولات علاقه دارید، شغل کنترل کیفیت، برای شما ایدهآل است.
برای رسیدن به این شغل، به این مدارک نیاز دارید:
- دریافت دیپلم دبیرستان برای موقعیتهای ابتدایی
- مدرک لیسانس به نسبت نوع صنعت
- سابقه کار در یک صنعت
- دریافت مجوزها و گواهینامههای استاندارد یا آموزشی برای برخی از صنایع
- ویژگیهای شخصیتی برای موفقیت در شغل کنترل کیفیت
- ریزبین بودن
- مهارتهای مکانیکی و ریاضی
- توانایی و قدرت بدنی بالا
- مهارتهای فنی
- قابلیت کار در شرایط سخت و تخت فشار
مسیر شغلی
به نسبت نوع صنعتی که میخواهید در آن مشغول شوید؛ مسیر شغلی شما متفاوت خواهد بود. پس ممکن است تفاوتهایی برای هر کس در این مسیر وجود داشتهباشد. با این حال شما به طور کلی برای دریافت این شغل، باید چند سال سابقه شغلی داشته باشید. معمولا بعد از براورده کردن شرایط تحصیلی و تجربه کاری، به عنوان یک نیروی کنترل یا تضمین کیفیت مشغول به کار میشوید.
ممکن است برای مشغول شدن در یک موقعیت شغلی خاص از شما خواسته شود که در دورههای جداگانه شرکت کنید؛ یا گواهینامههایی مانند شش سیگما را دریافت کنید. در آخر میتوانید به عنوان بازرس کیفیت مشغول به کار شوید.
با حرکت در این مسیر به موقعیتهای شغلی زیادی برمیخورید. که در بین آن حتی لولهای بالای مدیریتی یا اجرایی هم وجود دارند که برخی از آنها عبارتند از:
- مدیریت سیستمهای کنترل کیفیت
- مدیر عملیات QA
- معاون کیفیت
- مدیر کیفیت
چارت واحد کنترل کیفیت
اصلیترین هدفی که بخش کنترل کیفیت در یک سازمان دنبال میکند، مدیریت کیفیت است. این واحد نهتنها در خصوص کیفیت محصول و خدمات، که بر ابزارهای دستیابی به آنها هم توجه دارد. در ادامه میتوانید نمودار سازمانی و ساختار اساسی واحد کیفیت را ببینید.
نمودار کنترل کیفیت چیست؟
نمودار کنترل کیفیت نموداری است که نشان میدهد آیا محصولات یا فرایندهای نمونهگیری شده، با مشخصات مد نظر هماهنگی دارند یا نه. همچنین این نمودار میزان تفاوت و میزان انحراف از استانداردها را نشان میدهد.
طرح کنترل کیفیت (qc plan)
یک طرح کنترل کیفیت، سازمان یا افراد مسئول کنترل کیفیت و رویههای به کار رفته را برای دستیابی به محصول باکیفیت، مشخص میکند. همچنین اقدامات تضمین کیفیت و روش پاسخگویی و مستندات مورد نیاز را بیان میکند. برای ایجاد این طرح، 6 مرحله اصلی وجود دارند.
- یک نمودار سازمانی مشخص میشود.
- مسئولیتها تفکیک و تعیین میشوند.
- مرحله تهیه و دریافت مواد اولیه مشخص میشوند.
- عملکرد تامین کننده و میزان صلاحیت او مشخص میشود.
- بازخورد کیفیت، ارزیابی میشود.
- یک فرایند برای یک اقدام اصلاحی ایجاد میشود.
مزایای کنترل کیفیت
از مزایای کنترل کیفیت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- رضایت مشتری
- مشوقی برای عملکرد بهتر کارکنان
- کاهش هزینههای تولید
- استفاده بهتر از منابع
- کاهش هزینههای بازرسی
- بهبود تعامل بین کارگر و کارفرما
- بهبود تکنیکهای تولید
در ادامه هر کدام را توضیح میدهیم:
رضایت مشتری
یکی از اهداف ایجاد پروسه کنترل کیفیت، تولید محصول خوب و درنهایت جلب رضایت مشتری است. چرا که با جلب رضایت مشتری و پیدا کردن مشتریهای ثابت، میتوانید به ماندگاری و توسعه کسب و کارتان امیدوار باشید.
مشوقی برای عملکرد بهتر کارکنان
وجود یک پروسه کنترل کیفیت پویا و فعال به کارگران این پیام را میدهد که نتیجه کاری که انجام میدهند، مهم است و تمام سیستم برای دستیابی به یک محصول یا ارائه خدمات باکیفیت با هم متحد شدهاند.
کاهش هزینههای تولید
درصورتی که در مسیر تولید، یک کنترل موثر وجود داشته باشد؛ هزینههای تولید هم به اندازه چشمگیری کاهش پیدا میکند. کنترل کیفیت، محصولات و ضایعات را بررسی کرده و از بروز اشتباهات جلوگیری میکند؛ بنابراین خسارتها کمتر شده و هزینه تولید کاهش پیدا میکند.
استفاده بهتر از منابع
کنترل کیفیت تضمین کننده استفاده بهتر از منابع است؛ که همین موضوع هم ضایعات را به حداقل رسانده و ناکارآمدی در هر زمینهای را کاهش میدهد.
کاهش هزینههای بازرسی
درصورتی که کالا یا خدمات ارائه شده، از کیفیت کافی برخوردار نباشند؛ سیستم به اعمال پروسه بازرسی نیاز خواهد داشت؛ و همین امر هزینههای اضافی به کسب و کار تحمیل میکند.
بهبود تعامل بین کارگر و کارفرما
کارگر و کارفرما همواره باید روابط متقابل و پایدار داشته؛ و ارتباط خود را حفظ کنند. تنها در این صورت است که آنها در یک خط فکری باقی میمانند؛ و در مسیر اهداف مشترک حرکت میکنند. یکی از مزایای کنترل کیفیت، بهبود روابط بین کارگر و کارفرما است.
بهبود تکنیکهای تولید
کنترل کیفیت، با یافتن و اصلاح ایرادهای موجود، به پیدا کردن روشهای مفیدی برای تولید کمک میکند.
سوالات متداول:
- آیا کنترل کیفیت و تضمین یک معنی دارند؟
خیر. تضمین کیفیت، بعد از مرحله کنترل کیفیت انجام شده؛ و با فرض اجرایی شدن درست کنترل کیفیت، ضمانت میکند که محصول به مرحله بهرهبرداری برسد.
- آیا کنترل کیفیت، در همه صنایع با یک روش یکسان انجام میشود؟
خیر. هر صنعت و کسب و کار، به یک روش متفاوت برای کنترل کیفیت نیاز دارد.
- کنترل کیفیت با چه هدفی انجام میشود؟
به طور کلی هدف کنترل کیفیت، اطمینان از تولید کالای باکیفیت و مطابق استاندارد است؛ تا در نهایت بتواند رضایت مشتری را جلب نماید.
سخن آخر
با انجام کنترل کیفیت، از تولید کالای بیکیفیت جلوگیری میکنید. کنترل کیفیت با هدف بهبود فرایند تولید یا ارائه خدمات و پیدا کردن ایرادهای احتمالی، اجرا شده و درنهایت به بهبود روند کسب و کار کمک میکند. انتخاب روش مناسب برای کنترل کیفیت به نسبت صنعتی که در آن مشغول هستید؛ متفاوت است. اصول کنترل کیفیت، تمام پروسه کسب و کار از مراحل تولید، دستگاهها، پرسنل و اعضای مجموعه را دربر گرفته و چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر را مشخص مینماید.