درخت محصول یا BOM یکی از ابزارهای مهم در برنامه ریزی تولید و مدیریت محصول است. BOM نشان می‌دهد که چگونه یک محصول نهایی از قطعات و اجزای مختلف تشکیل شده و چه مقدار از هر کدام برای تولید آن لازم است.
همچنین BOM دستورالعمل‌های لازم برای فرآیند تولید و مونتاژ را فراهم می‌کند و به شما کمک خواهد کرد تا هزینه، زمان و منابع خود را بهینه سازی کنید و خطاهای تولید را کاهش دهید.
درخت محصول یا BOM چیست؟
BOM که مخفف Bill of Materials یا صورتحساب مواد محسوب می‌شود، فهرست جامعی از تمام اجزاء، زیر مجموعه‌ها و مواد خام مورد نیاز برای تولید یک محصول خاص است. BOM به عنوان راهنمای تیم تولید عمل می‌کند و تضمین خواهد کرد که محصول نهایی به مشخصات طراحی پایبند است.
BOM عموما به شکل چارت درختی نمایش داده می‌شود که در بالاترین قسمت آن محصول نهایی و در پایین ترین بخش آن، اجزا و مواد اولیه تشکیل دهنده دیده می‌شوند.
اهمیت BOM در چیست؟
BOM دارای اهمیت زیادی برای کسب و کارهای تولیدی است. برخی از دلایل آن عبارتند از:
- برای تیم‌های مختلف در سازمان، از جمله مهندسی، عملیات، خرید، فروش، بازاریابی و حسابداری، اطلاعات دقیق و به‌روز درباره محصولات را فراهم می‌کند.
- BOM به تولید کننده کمک می‌کند تا پاسخگوی نیازهای مشتریان باشد و گزینه‌های سفارشی سازی را در نظر بگیرد.
- به تولید کننده کمک می‌کند تا روند تغییرات طراحی را پیگیری کند.
- به تولید کننده کمک می‌کند تا با استفاده از سامانه‌های ERP وMRP ، فرآیندهای برنامه ریزی، سفارش، انبارداری و حمل و نقل را بهینه سازی کند.
- BOM به شما کمک می‌کند تا فرآیندهای تولید خود را ساده سازی و استاندارد سازی کنید. با داشتن یک BOM دقیق، شما می‌توانید نقش و وظایف هر عضو تیم را روشن کرده، ابزار و تجهیزات لازم را فراهم سازید، زمان بندی مناسب را رعایت و خروجی با کیفیت را تضمین کنید.
- همچنین به شما کمک می‌کند تا هزینه‌های‌تان را در حدود بودجه خود نگه دارید. با دسترسی به هزینه دقیق هر جزء، شما می‌توانید قابلیت سودآوری محصول خود را ارزیابی و در نهایت آن را عرضه کنید.
- با BOM می‌توانید کیفیت محصول خود را ارتقا دهید. با داشتن یک BOM کامل و به‌روز، شما می‌توانید خطاهای تولید را کشف و رفع کنید، نیازهای مشتری را برآورده نمایید، استانداردهای صنعتی را رعایت و از بروز مشکلات در آینده جلوگیری کنید.
- BOM به شما کمک می‌کند تا ارتباطات خود را با سایر بخش‌های سازمان و ذینفعان بهبود بخشید. با دسترسی به یک BOM مشترک، شما می‌توانید اطلاعات دقیق و یکسان را با تامین کنندگان، مشتریان، همکاران و مدیران خود به اشتراک بگذارید، نظرات و بازخوردهای مفید را دریافت کنید و همکاری و هماهنگی خود را افزایش دهید.
مواردی که در درخت محصول یا BOM باید قرار گیرد چیست؟
با توجه به نوع و پیچیدگی محصول، BOM ممکن است شامل اطلاعات مختلف باشد. اما بطور کلی، BOM باید حاوی اطلاعات زیر باشد:
- شماره قطعه: یک عبارت منحصر به‌فرد از رقم‌ها یا حرف‌ها است که یک جزء یا قطعه را تعریف می‌کند. بعضی از شرکت‌ها از رقم‌های هوشمند استفاده می‌کنند که نشان دهنده یک رده خاص از مواد یا قطعات است. اما بعضی دیگر غیر هوشمند هستند و شامل اجزائی می‌باشند که به ترتیب تولید شده‌اند.
- شماره مدل: در برخی محصولات پیچیده که تولید می‌شوند، مدل‌های متفاوتی وجود دارد که مشتریان باید یکی از آن‌ها را انتخاب کنند. بنابراین هر مدل شماره مختلفی خواهد داشت.
- نام قطعه: نام‌ها لزوما منحصر به فرد نیستند، اما پیگیری اجرای مراحل تولید را برای سازمان راحت‌تر می‌کنند.
- توضیحات: سبب می‌شوند که جزئیات دقیق‌تری از محصول یا قطعه، در دسترس قرار ما بگیرند و بتوانیم از خصوصیات آن آگاه شویم.
- مقادیر و واحد اندازه گیری: BOM به عنوان دستورالعمل برای ساخت یک محصول عمل می‌کند، به همین دلیل مقادیر و واحد اندازه گیری در خصوص ساخت و تولید محصول بسیار مهم خواهند.
- نوع تدارکات: دسته بندی محصولات بر اساس انواع تدارکات هم‌چون سفارشی، تک منبعی، یا خارج از قفسه به افرادی که مسئول برنامه ریزی هستند، اطلاعاتی را می‌دهد تا بتوانند از آن‌ها برای بهینه سازی زنجیره تأمین استفاده کنند.
ساختار BOM چگونه است؟
ساختار BOM می‌تواند به دو صورت تک سطحی و چند سطحی باشد.
BOM تک سطحی
BOM تک سطحی یک فهرست ساده از تمام قطعات مورد نیاز برای ساخت یک محصول است. در این نوع BOM، فقط قطعات خریداری شده یا قطعات سفارشی ساخته شده نشان می‌شود و به زیر مجموعه‌های فرعی پرداخته نخواهد شد. BOM تک سطحی برای محصولات ساده و کم حجم مناسب است.
BOM چند سطحی
BOM چند سطحی یک نمایش سلسله مراتبی از تمام قطعات و زیر مجموعه‌های مورد نیاز برای ساخت یک محصول است. در این نوع BOM، هر زیرمجموعه به عنوان یک جزء در نظر گرفته می‌شود که خود دارای قطعات دیگر است. BOM چند سطحی برای محصولات پیچیده و بزرگ مناسب است.
تفاوت BOM با MTO چیست؟
BOM و MTO (Make to Order) دو مفهوم مرتبط با تولید محصول هستند که اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شوند. BOM که صورتحساب مواد است، فهرستی از تمام اجزاء و مواد لازم برای تولید یک محصول به شمار می‌آید، اما MTO که ساخت به سفارش است، روشی از تولید محصول محسوب می‌شود که در آن، تولید فقط بر اساس سفارش مشتری انجام می‌شود.
بنابراین، BOM و MTO دو جنبه مختلف از فرآیند تولید هستند که با هم همکاری می‌کنند و می‌توان گفت BOM چیزی است که MTO به آن نیاز دارد MTO بخشی از استراتژی تولید است که به کسب و کار کمک می‌کند تا با تقاضای مشتریان همخوانی داشته باشد و هزینه‌های انبارداری را کاهش دهد.
نحوه ساخت درخت محصول
برای ساخت یک درخت محصول یا BOM، مراحل زیر را می‌توان دنبال کرد:
- ابتدا، مشخصات طراحی و نقشه‌های مهندسی محصول را بررسی و تمام قطعات و زیر مجموعه‌های لازم را شناسایی کنید.
- سپس، برای هر قطعه و زیر مجموعه، شناسه، شماره مدل، نام قطعه، توضیحات، مقدار و واحد اندازه گیری و نوع تدارکات را تعیین کنید.
- سپس، سلسله مراتب قطعات و زیر مجموعه‌ها را مشخص و یک ساختار درختی ایجاد کنید. در این ساختار، محصول نهایی به عنوان ریشه و قطعات و زیر مجموعه‌های فرعی به عنوان برگ‌ها و گره‌های میانی قرار می‌گیرند.
- سپس باید دستورالعمل مونتاژ را برای هر گره و برگ اضافه کنید. این دستورالعمل باید شامل گام‌های لازم برای اتصال قطعات به یکدیگر باشد.
- در نهایت، BOM را بازبینی و از صحت و کامل بودن آن اطمینان حاصل کنید. همچنین، BOM را با استفاده از نرم‌افزار مناسب ذخیره و به روز رسانی کنید.
کلام آخر …
BOM یک فهرست جامع از تمام قطعات و زیر مجموعه‌های مورد انتظار برای تولید یک محصول خاص است که دارای اهمیت زیادی برای کسب و کارهای تولیدی می‌باشد و به آن‌ها کمک می‌کند تا فرآیندهای تولید را بهینه سازی کنند. BOM می‌تواند به صورت تک سطحی یا چند سطحی باشد و برای ساخت BOM، لازم است ابتدا تمام قطعات و زیر مجموعه‌های لازم را شناسایی کرده و سپس یک ساختار درختی از آن‌ها ایجاد کنید.
سوالات متداول
- چگونه می‌توان BOM را به‌روز رسانی کرد؟
برای به‌روز رسانی BOM، شما باید تغییرات رخ داده در فرآیند تولید، نظیر تغییر در قطعات، زیر مجموعه‌ها، مواد اولیه، هزینه‌ها، منابع و… را در BOM خود منعکس کنید. شما باید نسخه جدید BOM خود را با تاریخ و شماره جدید ذخیره کنید و آن را با سایر ذینفعان به اشتراک بگذارید.
- چگونه می‌توان BOM را با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی ساخت؟
برای ساخت BOM با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی، شما باید از نرم‌افزارهایی هم‌چون CAD، CAM، ERP و PLM که برای مدیریت و تولید محصول طراحی شده‌اند، استفاده کنید. شما باید اطلاعات مورد نیاز را در نرم‌افزار وارد و آن را با طرح‌ها و مشخصات محصول هماهنگ کنید. همچنین باید از قابلیت‌های نرم‌افزار برای به‌روز رسانی، تجزیه و تحلیل، بهینه سازی و اشتراک گذاری BOM استفاده کنید.
