منابع انسانی یکی از مهمترین سرمایه‌های یک سازمان است و سازمان‌ها برای دستیابی به اهداف خود باید اقدامات موثری در حوزه مدیریت منابع انسانی انجام دهند. در واقع مدیریت منابع انسانی فرآیند کار کردن با افراد است، به‌طوری‌که آن‌ها به همراه سازمانی که در آن مشغول هستند به توانمندی کاملی دست پیدا می‌کنند. حتی بهره‌مندی از مدیریت منابع انسانی می‌تواند در زمانی‌که فرد و سازمان به کسب مهارت‌های جدید، ایجاد تغییرات، قبول کردن مسئولیت‌های جدید و همچنین شکل جدیدی از روابط نیاز دارند، الزامی باشد. در این مطلب، ما به مفهوم مدیریت منابع انسانی خواهیم پرداخت.
تعریف مدیریت منابع انسانی چیست؟
مدیریت منابع انسانی (HRM) رشته‌ای از مدیریت است که به استفاده از نیروی انسانی در جهت تحقق اهداف سازمان می‌پردازد و شامل فعالیت‌های مختلفی هم‌چون آموزش، محاسبه حقوق و دستمزد و همچنین روابط درون سازمانی می‌شود. به بیانی دیگر می‌توان گفت که مدیریت منابع انسانی در سازمان کمک می‌کند که عملکرد کارکنان در خصوص خدمت‌رسانی به اهداف استراتژیک کارفرما در آن مجموعه، به حد قابل قبولی برسند.
مدیریت منابع انسانی درصدد یافتن چگونگی مدیریت افراد در سازمان‌ها است که تحقق آن با تمرکز بر سیاست‌ها و سیستم‌ها امکان‌پذیر می‌باشد. همچنین یکی از مسائلی که مدیریت منابع انسانی به آن توجه دارد، روابط صنعتی است؛ چرا که سبب تعادل در اعمال سازمانی می‌شود.
اهمیت مدیریت منابع انسانی چیست؟
مدیریت منابع انسانی از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که:
- منابع انسانی عاملی تعیین‌کننده برای موفقیت یا شکست یک سازمان است. کارکنان با توانایی، مهارت، تعهد و خلاقیت بالا می‌توانند به افزایش بهره‌وری، کیفیت، نوآوری و رضایت مشتری کمک کنند.
- مدیریت منابع انسانی می‌تواند به بهبود روابط بین کارکنان و مدیران، ایجاد فرهنگ سازمانی مثبت، افزایش انگیزه و تعلق به سازمان، کاهش تنش و تعارض در محیط کار و ارتقای رفاه و امنیت کارکنان کمک کند.
- مدیریت منابع انسانی می‌تواند به توسعه و حفظ استعدادهای ارزشمند در سازمان بپردازد. با انجام فعالیت‌هایی هم‌چون برنامه‌ریزی نیروی انسانی، گزینش مناسب، آموزش و توانمندسازی، مدیریت عملکرد، جبران خدمات و مزایا و برنامه‌ریزی جانشینی؛ مدیریت منابع انسانی می‌تواند کارکنان را برای انجام وظایف فعلی و آینده آماده کرده و از جذب و نگهداری آن‌ها اطمینان حاصل کند.
- مدیریت منابع انسانی می‌تواند به انطباق سازمان با محیط خارجی کمک کند. با توجه به تغییرات سریع و پیچیده در محیط کسب‌وکار هم‌چون رقابت، تکنولوژی، قوانین و مشتریان، مدیریت منابع انسانی می‌تواند سازمان را قادر به پاسخگویی به این تغییرات کند.
مدیریت منابع انسانی یا HRM چگونه کار می‌کند؟
مدیریت منابع انسانی یا HRM فرآیندی است که شامل فعالیت‌های مختلفی در رابطه با نیروی انسانی سازمان می‌شود. این فعالیت‌ها عبارتند از:
- جذب و گزینش کارکنان مناسب بر اساس نیازها و شرایط شغلی
- آموزش و توسعه کارکنان بر اساس اهداف و استراتژی‌های سازمان
- ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد کارکنان بر اساس معیارها و بازخوردهای مشخص
- جبران خدمات و مزایا برای کارکنان بر اساس عملکرد، تعهد و ارزش آن‌ها
- ایجاد انگیزه، رضایت و تعلق کارکنان به سازمان بر اساس ارتباط، تشویق، تقدیر و احترام
- حفظ و نگهداری کارکنان با استعداد و پتانسیل بالا بر اساس راهکارهای جذاب و انعطاف‌پذیر
- ایجاد و حفظ یک فرهنگ یادگیری و نوآوری در سازمان بر اساس دانش، تجربه و خلاقیت کارکنان
- ایجاد و حفظ یک محیط کاری ایمن، سالم و اخلاقی بر اساس قوانین، اصول و ارزش‌های سازمان
برای انجام این فعالیت‌ها، مدیریت منابع انسانی از ابزارها و تکنولوژی‌های مختلفی هم‌چون نرم افزارهای مدیریت منابع انسانی، سیستم‌های اطلاعاتی، شبکه‌های اجتماعی، پایگاه داده‌ها و… استفاده می‌کند. همچنین، مدیریت منابع انسانی با سایر بخش‌ها و ذی‌نفعان سازمان هم‌چون مدیریت ارشد، مدیریت استراتژیک، مدیریت مالی، مدیریت بازاریابی، مدیریت تولید، مدیریت کیفیت، مشتریان، اتحادیه‌ها و… همکاری و هماهنگی می‌کند.
اهداف مدیریت منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی می‌تواند اهداف متعددی را برای سازمان و کارکنان داشته باشد. برخی از این اهداف عبارتند از:
- افزایش بهره‌وری و کارایی کارکنان و سازمان
- ایجاد و حفظ یک نیروی کار متعادل، متنوع، متعهد و متخصص
- ارائه فرصت‌های برابر در سازمان
- ارتقای رضایت شغلی، انگیزه و وفاداری کارکنان
- توسعه و بهبود مهارت‌ها، دانش و قابلیت‌های کارکنان
- ایجاد و حفظ یک فرهنگ سازمانی مشترک، هماهنگ و همکارانه
- ایجاد و حفظ یک محیط کار ایمن، سالم و اخلاقی
- انطباق با قوانین و مقررات مربوط به کارکنان و سازمان
- ایجاد و حفظ یک تصویر مثبت و حرفه‌ای از سازمان در میان ذی‌نفعان
- حمایت از اهداف و استراتژی‌های کلی سازمان
وظایف و مسئولیت‌های یک مدیر HR
مدیر HR یا مدیر منابع انسانی، فردی است که به مدیریت نیروی انسانی در سازمان می‌پردازد و نقش مهمی در رشد و موفقیت سازمان دارد. برخی از وظایف و مسئولیت‌های یک مدیر HR عبارتند از:
- برنامه‌ریزی نیروی انسانی: تعیین نیازها، شرایط و تعداد کارکنان مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های سازمان
- جذب و گزینش کارکنان: طراحی و اجرای فرآیندهای استخدام و انتخاب کارکنان مناسب بر اساس معیارها و روش‌های مختلف
- آموزش و توسعه کارکنان: ارائه برنامه‌ها و فرصت‌های یادگیری و ارتقاء دانش، مهارت و قابلیت کارکنان بر اساس نیازها و اهداف سازمان
- ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد کارکنان: تعیین اهداف، استانداردها و بازخوردهای عملکرد کارکنان و انجام ارزشیابی‌ها و اصلاحات لازم
- جبران خدمات و مزایا: تعیین و پرداخت حقوق، دستمزد، پاداش، بیمه، بازنشستگی و سایر مزایا به کارکنان بر اساس عملکرد، تعهد و ارزش آن‌ها
- ایجاد انگیزه، رضایت و تعلق کارکنان: ایجاد و حفظ یک محیط کاری مثبت و اخلاقی که تشویق، تقدیر، احترام و ارتباط موثر را در بین کارکنان افزایش دهد.
- حفظ و نگهداری کارکنان با استعداد و پتانسیل بالا: ارائه راهکارهای جذاب و انعطاف‌پذیر برای نگهداری کارکنانی که برای سازمان ارزشمند و مفید هستند.
- ایجاد و حفظ یک فرهنگ یادگیری و نوآوری: ایجاد و حفظ یک فرهنگ سازمانی که یادگیری مداوم، تجربه کردن، خطا کردن، بازخورد گرفتن و بهبود بخشیدن را در بین کارکنان تشویق و تحریک کند.
- ایجاد و حفظ یک محیط کاری ایمن، سالم و قانونی: رعایت و اجرای قوانین، مقررات و استانداردهای مربوط به ایمنی، بهداشت و رفاه کارکنان و پیشگیری و رفع اختلافات، تعارضات و شکایات
اصول مدیریت منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی بر اساس اصول و قواعدی استوار است که باید توسط مدیران و کارکنان رعایت شوند. این اصول به عنوان چارچوبی برای انجام فعالیت‌های مدیریت منابع انسانی عمل می‌کنند و به ایجاد یک مدیریت منابع انسانی موثر و کارآمد کمک خواهند کرد. برخی از این اصول عبارتند از:
اصل اول: استخدام و گزینش
اصل استخدام و گزینش بیان می‌کند که سازمان باید کارکنان مناسب را برای شغل‌های مختلف استخدام کند. این اصل شامل موارد زیر است:
- تعیین نیازها و شرایط شغلی بر اساس تحلیل شغل
- انتشار آگهی‌های شغلی در منابع مختلف و جذب نامزدهای متقاضی
- انتخاب نامزدهای مناسب بر اساس معیارهای شفاف و قابل اندازه‌گیری
- انجام مصاحبه‌ها، آزمون‌ها و ارزیابی‌های مربوطه برای بررسی صلاحیت و تطبیق نامزدها مطابق با شغل و سازمان
- ارائه پیشنهادات استخدامی به نامزدهای منتخب و انعقاد قراردادهای کاری
- انجام فرآیند استقرار و افتتاحیه برای کارکنان جدید و ارائه راهنمایی و پشتیبانی لازم
اصل دوم: مدیریت عملکرد
اصل مدیریت عملکرد بیان می‌کند که سازمان باید عملکرد کارکنان را به طور مداوم ارزیابی کند و بهبود بخشد. این اصل شامل موارد زیر است:
- تعیین اهداف، استانداردها و معیارهای عملکرد برای کارکنان و سازمان
- انجام ارزیابی منظم برای کارکنان در مورد نقاط قوت و ضعف، مشکلات و راه‌حل‌ها، نیازها و انتظارات
- ارائه پاداش و جزا به کارکنان بر اساس عملکرد و رفتار آن‌ها
- انجام برنامه‌ریزی توسعه فردی برای کارکنان به منظور توسعه مهارت‌ها، دانش و قابلیت‌های آن‌ها
- انجام برنامه‌ریزی عملکرد سازمانی برای هماهنگی و انطباق اهداف و استراتژی‌های سازمان با عملکرد کارکنان
اصل سوم: یادگیری و توسعه
اصل یادگیری و توسعه بیان می‌کند که سازمان باید فرصت‌های یادگیری و توانمندسازی را برای کارکنان فراهم کند. این اصل شامل موارد زیر است:
- طراحی، اجرا و ارزیابی برنامه‌های آموزشی و توانمندسازی برای کارکنان جدید و فعلی به منظور افزایش مهارت‌ها، دانش و قابلیت‌های آن‌ها
- ارائه روش‌های مختلف و مناسب یادگیری هم‌چون آموزش در کلاس، آموزش در محل کار، آموزش الکترونیکی، آموزش مبتنی بر بازی، آموزش مبتنی بر مشارکت و…
- ارائه فرصت‌های توسعه حرفه‌ای برای کارکنان هم‌چون انتقال شغلی، ترفیع، ماموریت، پروژه، مشاوره، همکاری و…
- ارائه فرصت‌های توسعه شخصی برای کارکنان هم‌چون انجام فعالیت‌های علاقه‌مندی، ارتقای سطح تحصیلی، افزایش اعتماد به نفس، توازن زندگی و کار و…
- ایجاد و حفظ یک فرهنگ یادگیری در سازمان که برای تشویق و تحریک کارکنان به یادگیری مداوم و به اشتراک گذاری دانش و تجربه باشد.
اصل چهارم: برنامه‌ریزی جانشین پروری
اصل برنامه‌ریزی جانشین‌پروری بیان می‌کند که سازمان باید کارکنان را برای انجام وظایف فعلی و آینده آماده کند. این اصل شامل موارد زیر است:
- تعیین نیازها و شرایط شغلی برای شغل‌های کلیدی و استراتژیک در سازمان
- شناسایی و ارزیابی کارکنان با استعداد و پتانسیل بالا برای شغل‌های کلیدی و استراتژیک
- انجام برنامه‌ریزی توسعه فردی و حرفه‌ای برای کارکنان با استعداد و پتانسیل بالا به منظور افزایش آمادگی آن‌ها برای شغل‌های کلیدی و استراتژیک
- ایجاد و حفظ یک پایگاه داده از کارکنان با استعداد و پتانسیل بالا و شغل‌های کلیدی و استراتژیک در سازمان
اصل پنجم: جبران خدمات و مزایا
اصل جبران خدمات و مزایا بیان می‌کند که سازمان باید به کارکنان بر اساس ارزش و عملکرد آن‌ها پاداش دهد. این اصل شامل موارد زیر است:
- طراحی، اجرا و نظارت بر سیستم‌های حقوق و دستمزد و مزایای غیرنقدی برای کارکنان
- تعیین میزان و نحوه پرداخت حقوق و دستمزد بر اساس عواملی هم‌چون شرایط بازار، قوانین، استانداردها، توانایی پرداخت سازمان و عملکرد کارکنان
- ارائه مزایای غیرنقدی به کارکنان هم‌چون بیمه، بازنشستگی، تعطیلات، تسهیلات، تشویق‌ها و…
- ارزیابی و بهبود سیستم‌های جبران خدمات و مزایا بر اساس بازخورد کارکنان، نتایج عملکرد و روندهای بازار
اصل ششم: سیستم اطلاعاتی منابع انسانی
اصل سیستم اطلاعاتی منابع انسانی بیان می‌کند که سازمان باید از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات برای جمع‌آوری، ذخیره، پردازش و تحلیل دادههای مربوط به منابع انسانی استفاده کند. این اصل شامل موارد زیر است:
- ایجاد و حفظ یک پایگاه داده از اطلاعات کارکنان و شغل‌ها در سازمان
- استفاده از نرم‌افزارها و سیستم‌های منابع انسانی برای انجام فعالیت‌های مدیریت منابع انسانی هم‌چون استخدام، آموزش، مدیریت عملکرد، جبران خدمات و مزایا و…
- ارائه گزارش‌ها و اطلاعات مفید برای تصمیم‌گیری در مورد منابع انسانی و سازمان
- استفاده از ابزارها و روش‌های تحلیل دادههای منابع انسانی برای کشف الگوها، روندها، رابطه‌ها و پیش‌بینی‌هایی که می‌توانند به بهبود عملکرد منابع انسانی و سازمان کمک کنند.
اصل هفتم: دادههای منابع انسانی، تحلیل و آنالیز
اصل دادههای منابع انسانی، تحلیل و آنالیز بیان می‌کند که سازمان باید از روش‌های آماری و تحلیلی برای بررسی دادههای منابع انسانی استفاده کند. این اصل شامل موارد زیر است:
- جمع‌آوری دادههای منابع انسانی از منابع مختلف هم‌چون پایگاه داده، سیستم اطلاعاتی، ارزیابی، پرسشنامه و…
- پردازش دادههای منابع انسانی برای حذف خطاها و نویزها
- تحلیل و آنالیز دادههای منابع انسانی با استفاده از روش‌های مختلف هم‌چون توصیف، استنباط، همبستگی، طبقه‌بندی، شبکه‌های عصبی و…
- تفسیر و ارائه نتایج تحلیل و آنالیز دادههای منابع انسانی به صورت جداول، نمودارها و گزارش‌های داده
- استفاده از نتایج تحلیل و آنالیز دادههای منابع انسانی برای بهبود تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی، اجرا و ارزیابی فعالیت‌های مدیریت منابع انسانی و سازمان
روندهای مدیریت منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی یک رشته پویا و تکاملی است که با تغییرات محیط کسب‌وکار، نیازهای کارکنان و اهداف سازمان همراه است. برخی از روندهای مهم و جاری مدیریت منابع انسانی عبارتند از:
- تکنولوژی و اتوماسیون: استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال و اتوماتیک برای انجام فعالیت‌های مدیریت منابع انسانی به صورت سریعتر، دقیق‌تر و کارآمدتر
- هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: استفاده از سیستم‌های هوشمند و خودآموز برای انجام تحلیل و آنالیز دادههای منابع انسانی و ارائه راهکارهای بهینه و پیش‌بینی‌های دقیق
- اقتصاد کاری مستقل: افزایش تقاضا و ارائه خدمات کاری به صورت موقت، پروژه‌ای، قراردادی و مستقل توسط کارکنان خارج از سازمان
- کار از راه دور: افزایش امکان انعطاف‌پذیری کارکنان برای انجام کار خود از مکان‌های دور از محل کار رسمی و در زمان‌های مختلف
- توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی: افزایش توجه و تعهد سازمان‌ها به اهداف و مقاصد اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی و انطباق فعالیت‌های منابع انسانی با این اهداف و مقاصد
- تنوع: افزایش تنوع در نیروی کار سازمان‌ها از نظر جنسیت، سن، نژاد، ملیت، فرهنگ، مذهب، زبان، مهارت، تحصیلات و…
- مدیریت استعداد و نگهداری کارکنان: افزایش رقابت برای جذب و نگهداری کارکنان با استعداد و پتانسیل بالا و ارائه راهکارهای جذاب و انگیزه‌بخش برای آن‌ها
- مدیریت دانش و یادگیری سازمانی: افزایش اهمیت دانش به عنوان یک منبع رقابتی و ایجاد و حفظ یک فرهنگ یادگیری در سازمان‌ها که تشویق و تحریک کارکنان به یادگیری مداوم و به اشتراک گذاری دانش و تجربه منجر خواهد شد.
نرم افزار منابع انسانی SAP
SAP یکی از معروف‌ترین و پیشرفته‌ترین نرم‌افزارهای سازمانی است که توسط شرکت SAP SE آلمان توسعه داده شده است و بخشی از آن برای مدیریت منابع انسانی استفاده می‌شود. در واقع نرم افزار منابع انسانی SAP یک سیستم اطلاعاتی منابع انسانی محسوب می‌شود که از ماژول‌های مختلفی تشکیل شده است و هر کدام به انجام یک فعالیت مدیریت منابع انسانی مربوط می‌شوند. برخی از این ماژول‌ها عبارتند از:
- SAP HR: ماژول اصلی SAP که شامل زیرماژول‌هایی هم‌چون مدیریت اطلاعات کارکنان، مدیریت حقوق و دستمزد، مدیریت زمان، مدیریت آموزش و توسعه، مدیریت جانشینی و… است.
- SAP E-Recruiting: ماژولی است که به انجام فعالیت‌های استخدام و گزینش کارکنان به صورت الکترونیکی کمک می‌کند.
- SAP SuccessFactors: ماژولی است که به انجام فعالیت‌های مدیریت استعداد و مدیریت عملکرد کارکنان کمک می‌کند.
- SAP HCM Analytics: ماژولی است که به انجام تحلیل و آنالیز دادههای منابع انسانی و ارائه گزارش‌ها و داشبوردهای مفید کمک می‌کند.
- SAP Employee Self-Service: ماژولی است که به کارکنان امکان دسترسی و ویرایش اطلاعات شخصی و شغلی خود را می‌دهد.
- SAP Manager Self-Service: ماژولی است که به مدیران امکان دسترسی و ویرایش اطلاعات کارکنان و شغل‌های زیرمجموعه‌های خود را می‌دهد.
کلام آخر …
مدیریت منابع انسانی یکی از مهمترین عناصر موفقیت یک سازمان است که به استفاده از نیروی انسانی در جهت اهداف سازمان می‌پردازد و شامل فعالیت‌هایی می‌شود که به موفقیت آن کمک شایانی می‌کنند. در واقع مدیریت منابع انسانی بر اساس اصول و قواعدی استوار است که باید توسط مدیران و کارکنان رعایت شوند تا بهترین نتیجه حاصل شود.
همچنین مدیریت منابع انسانی یک رشته پویا و تکاملی است که با تغییرات محیط کسب‌وکار، نیازهای کارکنان و اهداف سازمان همراه است. یکی از نرم‌افزارهای کاربردی در مدیریت منابع انسانی نیز SAP است که با توجه به ماژول‌های مختلفی که دارد به کاربران دسترسی بالایی برای مدیریت خواهد داد.
